Sta. María de Loio (Cortes), é un lugar moi relevante na historia do Camiño de Santiago. Na capela podemos ver unha imaxe do Santiago que resume o que alí aconteceu, o nacemento da Orde dos Cabaleiros de Santiago, fundada para a protección dos peregrinos e do sepulcro do apóstolo alá polos séculos IX-X.
A orde militar de Santiago ten orixes confusas, tanto na súa faceta castrense como na santiaguista. Don Elías Valiña Sampedro considera que o seu primeiro antecedente pode remontarse ao século IX, cando xurde en Santiago a Irmandade dos “Cabaleiros Cambeadores”, estes cabaleiros eran os templarios de Galicia que defendían os peregrinos e gardaban o sepulcro do apóstolo Santiago. A orde acada toda a súa plenitude no reinado de Fernando II.
É o profesor Amor Meilán o que recolle na súa “Historia da provincia de Lugo” (tomo IV) como foi a histórica asemblea que tivo lugar en Sta. María de Cortes para a creación da orde.
“Unos cuantos nobles en linaje, insignes en sabiduría, fuertes en las armas y gloriosos en todo lo material, pero pobres en virtudes y viciosos¿arrepentidos de su vida de disipación y escándalo, resolvieron sin abandonar las reglas de la caballería, a la cual pertenecían¿, hacer vida común y someterse a una regla religiosa que fuese como norma de su conducta y designar entre ellos un Prefecto y otros dignatarios que los dirigiesen y guiasen.”
O intento dos cabaleiros acada fortuna e a Orde ten prestixio e a protección de reis, prelados e papas.
Pero pronto xorden antagonismos entre os santiaguistas, creándose dous bandos, discrepancias que se agudizan no momento de elixir Maestre. Fan causa común os de Galicia e León fronte os de Castela. A elección de Fuencalada desgusta ao Conde de Sarria e isto foi seguramente o motivo de que se apartase da Orde, renunciado ao hábito e á encomenda maior que lle fora concedida e fundando outra milicia. Coa morte de aquel Maestre en 1184 volven as discordias entre os galaicoleoneses e os castelás que vencen de novo nomeando a don Fernando Díaz de Ávila, quen ao pouco tempo renuncia ó cargo e sucédelle o de Lemos. Esta milicia, tivo o seu lugar de enterramento para os cabaleiros de Galicia no célebre lugar de Vilar de Donas.
Horario de visita: Non hai culto polo que é necesario concertar previamente a visita, pode facerse a través do Concello de Paradela (tfno 982 54 11 01)
Ubicación: 42.788535, -7.598205 42°47'18.7"N 7°35'53.5"W